اهميت سيستان در تاريخ تمدن و فرهنگ ايران بر كسي پوشيده نيست .سیستان سرزمینیست که شهرسوخته درآن جای دارد ،شهری که بود ،شهر هنر ، شهری که بزرگترین گواه بر هوش وخرد ، دانش وصنعت ایرانی بوده است. شهری که اسطوره برتری تمدنی بین النهرینی را شکست. شهری که هنوز هزاران رمز وراز در خود دارد.
زادگاه رستم زال ، سهراب دلاور ، اسفندیار روئین تن ، گرشاسب اژدهاکش ، کیخسرو و سیاوش هاست . سرزمین یعقوب عیار ، محل حماسه ها ، جایی که نخستین شعله های شعر و ادبیات نوی ایرانی پس از خاموشی چندصد ساله از آنجا نه تنها به تمام ایران ، بلکه از مرزهای چین تا سواحل مدیترانه ، از سواحل دریای سیاه تا سواحل نیلگون خلیج فارس گسترش یافت.
دیار پیام آور صلح و دوستی ، و ریشه های گفتار نیک ، پندار نیک و کردار نیک از آنجا و سرزمینهای تابعه آن برخاسته و سپس در تمام ایران و بعد در جهان باستان گسترده شد.

اينجا محل نگهداري نطفه زرتشت ، محل نشو و نماي خاندان او، محل برخورد كيخسرو و افراسياب ، محل وقوع داستانهاي باستاني ايران ، محل پيدايي نخستين ( و در حال حاضر تنها ) نوشته دوران آغار عيلامي در شرق كرمان وكوير لوت ، محل و مركز شهرزرنگ پيش از اسلام و زرنج باستاني بدون توجه به تطبيق محل دقيق آن ،محل پيدايي آثار يگانه دهانه غلامان و يگانگاني چون يعقوب ، محلي بسيارمناسب براي مطالعات محيط زيست و فرهنگي شرق ايران و خلاصه برگي مهم از مجموعه اسناد هويت ايراني به شمار مي رود و شايسته آن است كه مورد توجه بيشتري قرار گيرد .منطقه اي با این اهميت هنوز داراي نقشه اي معتبر و قابل استناد ، در رابطه با آثار مادي فرهنگي محيطي نيست .كليه آثار فرهنگي و طبيعي منطقه بايد با همكاري متخصصان گوناگون در روي نقشه ثبت گردند تا پيش از آنكه اين اسناد و مدارك در مقابل هجوم امواج سهمگين و غيرقابل اجتناب تكنولوژي جديد و پيشرفتهاي عمراني به كلي از بين رفته و به دست فراموشي سپرده شوند ، آنان را بتوان براي نسلهاي آتي حفظ نمود. 

تراكم محوطه هاي باستاني در اين منطقه زياد بوده است در اين زمينه جز از نتايج پژوهشهاي باستانشناسي نوين به نوشته اي از جی پی تيت اشاره داريم كه مي نويسد : در سيستان‌ آنقدر مقدار دفينه زياد بوده است كه پس از هر باران مردم در نقاط مختلف به جمع آوري آن مشغول مي شده اند و وسيله امرار معاش بيشتر خانواده هاي سيستاني از راه جمع آوري سكه و فروش آنها در جمع آوري دفينه بوده است . همچنين اضافه مي كند كه تعداد اين تپه ها و دفينه ها در جلگه هاي شرقي رودخانه هيرمند ( منطقه نادعلي ) بيشتر از جاهاي ديگر بوده است وي نيز مقدار بسياري زيادي از سكه هاي ضرابخانه هاي ساساني ، باختري ، يوناني و پارتي را از مردم محلي خريداري كرده است .
سيستان در طي تاريخ و به تناوب با نامهاي گوناگوني چون زرك ،‌زرنگا ،‌درانجانا ، سكستان ، سجستان ، سيستان ، سیوستان ونيمروز خوانده شده است . سيستان جدا از نقشي كه در تدوين تاريخ مذهبي ايران پيش از اسلام بر عهده داشته و نيز جدا از اهميت آن در تاريخ اساطيري و باستاني ايران پيش از اسلام ، در دوران اسلامي نيز از اهميت بسياري برخوردار بوده است و از آن به نامهاي انبار غله ايران و سبد نان خراسان نيز نام برده شده است . صفاتي كه مورخان براي سيستان شمرده اند البته به خاطر وضعيت كشاورزي قابل اعتنا آنجا بوده است كه آن نيز در رابطه با منابع آبي آن يعني هامون وهيرمند و ساير رودخانه و شعبات آن بوده است . 


مهمترين چيزي كه در سرگذشت يك مرز و بوم توجه مردم را به خود جلب نموده جنبه داستاني و تاريخي آن است چرا كه اين مظهر عظمت خيره كننده و بي نظير و اوج ترقي انسانهايي است كه در وجود قهرمانان اين مرز و بوم جلوه گر شده است . قهرماناني كه از حيث عده با دشمنان قابل مقايسه نيستند و هيچ گونه اميدي به پيروزي نظامي نداشتند اما چون پاي ايمان و عقيده و حفظ مصالح عمومي مردمان مظلوم درميان بوده از خود گذشتگي كرده و آنچه مايه ي دلبستگي و علاقه هر بشري به زندگي است يعني جان ، مال ، اولاد ، آرامش و امنيت ، همه را در اين راه فدا كرده اند.

قهرمانان اين خطه ( رستم دستان ، يعقوب ليث , سورنا و... ) بي نظير بودند و آنچه موجب زنده بودن مينویي و نام و نشان اين مردمان و خطه است مردانکی و غیرت آنان است. فرهنگ كهن سرزمين سيستان برگ سبزيست بر تاريخ اين كشور . 

سيستان در شمال استان سيستان و بلوچستان در دشت پست و همواري در 30 درجه و در 18 دقيقه و 31 درجه و 20 دقيقه پهناي شمالي و 11 درجه و 10 دقيقه تا 61 درجه و 50 دقيقه درازاي خاوري ،نسبت به نيمروز گرينويچ قرار دارد . 
از شمال به استان خراسان و از جنوب به زاهدان و بلوچستان و از شرق به كشور همسايه افغانستان و از غرب به كوير كرمان محدود مي شود . جلگه اي كه حيات او از رودخانه معروف هيرمند است كه از كوههاي بابا يغما در جنوب سلسله جبال هندوكش سرچشمه مي گيرد و بعد از طي صدها فرسنگ در محل جاربكه به مرز ايران مي رسد و پس از سيراب كردن سيستان مازاد وارد درياچه هامون شده و از طريق رودخانه شيله وارد گود زره در مرز پاكستان و افغانستان مي شود. 
در گوشه و كنار این خطه آثار حيات است چون هر جا چشمه ورودي از آب بوده مردم در آن جا اسكان مي ورزيدند كه بنابر دلايلي چون سيل و خشكسالي تغيير مكان نيز مي داند ، قديميترين مكان سكونتي انسان سيستاني در شهر سوخته است ( البته مطالعات اخیر در کوه خواجه قدمت برخی آثار آنرا به دوران پارینه سنگی و قدیمیتر از شهرسوخته برمیگرداند )كه آثار آن در مسير زاهدان به زابل در كنار جاده قابل رويت است شهري قديمي كه همه چيز در آن وجود داشته ، محل زندگي و محل كار هركدام در جاي خود تعبيه و قبرستان شهر كمي دورتر در نظر گرفته شده است . 

سيستان داراي تايخچه كهن است چرا كه نام اين خطه در دوره هخامنش و اشكاني ( زرنگ يا زرنگار بود ) و در كتيبه داريوش در نقش رستم و در تخت جمشید نيز ثبت شده است . با ورود آخرين دسته از آريايي ها مردم را سكه ناميده اند و نام زرنگ نيز بخاطر ورود سكاها به سكستان تبديل شده و عربها نيز سجستان گفته و بالاخره نيز به سيستان تغيير نام پيدا مي كند كه امروزه نيز به همين نام مي نامند , البته برخی سیستان را از سیوستان میدانند و سیو به معنای مرد مرد است و سیوستان یا سیستان سرزمین مردان مرد است . سيستان منطقه ایست بابیش از 900 روستا كه زندگي اكثريت مردم كشاورزي و تعدادي نيز به دامپروري مشغولند ، تعدادي خانوار گاودار و صياد نيز در كناره و درون هامون به صیادی، دامداري و شكار اشتغال داشته اند و هنوز هم تعدادي در آنجا زندگي مي كنند. املاك سيستان خالصه دولت بود . تاريخ ايران بنام سيستان افتخار مي كند چرا كه هر گاه نام سيستان به ميان مي آيد سلحشوري ، شجاعت ، مهمانوازي ، مرز داري ، اعتقاد ، قناعت و وفا مد نظر آمده است چرا كه شاهنامه فردوسي نيز از عظمت رستم اين خطه سخن گفته است .